• Drukuj

Treść: scharakteryzowano pojęcie audytu energetycznego, przedstawiono optymalny tryb wyboru audytora energetycznego i sposób współpracy z audytorem energetycznym.  

Definicje audytu

Pojęcie audytu energetycznego, wprowadzane w ostatnich latach do języka technicznego, ma dłuższą historię niż się często przypuszcza. Audyt czy audytor zostało wprowadzone do słownika języka polskiego z łaciny. Łacińskie audire - słyszeć, słuchać jest źródłem takich słów jak audiencja, audytor czy audytorium. Słowo audytor już w średniowiecznym języku polskim oznaczało sędziego śledczego w sądach kościelnych i wojskowych. Nie pozostaje to bez związku z funkcją audytora energetycznego obecnie, ponieważ jego zadaniem jest śledztwo energetyczne w przedsiębiorstwie.

Audyt oznacza procedurę a audytor - realizatora oceny bilansu energetycznego: pojedynczego obiektu, systemu dystrybucji określonego nośnika energii czy zakładu jako całości, ze wskazaniem zauważonych nieprawidłowości czy nieefektywności w zakresie użytkowania energii.Podstawowym zadaniem audytorów prócz analizy i oceny obiektów, a także projektów tych obiektów pod względem istniejącego lub przewidywanego użytkowania energii, jest rozpatrzenie możliwych do zastosowania środków technicznych racjonalizacji, wstępne kosztorysowanie związanych z tym inwestycji, dokonanie oceny opłacalności różnych wariantów i przedstawienie propozycji opłacalnych inwestycji.Propozycje zmiany sposobu użytkowania energii stanowią naturalną konsekwencję podjętych działań analitycznych. Wybór najbardziej pożądanej sekwencji działań, w tym i inwestycji modernizacyjnych, zmieniających sposób wykorzystywania posiadanych "środków" energetycznych - nośników energii - to zadanie audytu energetycznego.

Audyt energetyczny jest sposobem stałego krytycznego nadzoru nad użytkowaniem energii niż raczej jednorazowym oglądem istniejącego stanu. Dotyczyć może wszystkich obiektów użytkowujących energię, lecz szczególną rolę odgrywa tam, gdzie występuje brak wykwalifikowanego personelu technicznego. Ukierunkowany jest na tzw. użytkowników końcowych wykorzystujących nośniki energii, jako czynnik zaspakajania potrzeb technologicznych czy bytowych, chociaż ma swe znaczenie również w odniesieniu do typowych obiektów energetycznych takich jak ciepłownie czy siłownie.  

Rodzaje audytów energetycznych

Wyróżniamy następujące rodzaje audytów1:

a)     audyt energetyczny wstępny polega na krótkookresowej (zwykle jedno-parodniowej) obserwacji pracy urządzeń, instalacji energetycznych lub obiektów; celem audytu tego typu jest wskazanie najprostszych rozwiązań dla racjonalizacji gospodarki energetycznej celu audytu lub uzasadnienie potrzeby wykonania audytu pełnego,

b)     audyt energetyczny pełny dotyczy kompleksu gospodarki energetycznej przedsiębiorstwa, obiektu; wymagana jest szczegółowa analiza bilansu energetycznego dla okresu rocznego, uznanego jako typowy;

c)     audyt energetyczny częściowy dotyczy pojedynczego urządzenia, instalacji lub linii technologicznej (np. sieć ciepłownicza, kocioł, bateria koksownicza itp.);

d)     audyt termomodernizacyjny obiektu lub źródła ciepła2 – opracowanie określające zakres i parametry techniczne oraz ekonomiczne przedsięwzięcia termomoderniza-cyjnego, ze wskazaniem rozwiązania optymalnego z punktu widzenia kosztów realizacji oraz oszczędności energii. Audyt3 ten, opracowywany zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i formy audytu energe-tycznego oraz algorytmu oceny opłacalności przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, a także wzorów kart audytu energetycznego z dnia 15 stycznia 2002 r jest podstawą do uzyskania premii termomodernizacyjnej oraz stanowi założenia do projektu budowlanego dotyczącego realizowanego przedsięwzięcia. W każdym z typów audytów są realizowane następujące etapy:

·         etap identyfikacji, tzn. ocena aktualnego poziomu użytkowania energii,
·         określenie sposobów racjonalizacji użytkowania energii,
·         wskazanie przedsięwzięć prowadzących do osiągnięcia zamierzonego celu wraz z oceną finansową przedsięwzięcia i wskazaniem optymalnego wariantu rozwiązań. 

Audyt energetyczny obejmuje następujące działania:

·         opracowanie wykazu obiektów podlegających audytowi i ocena ich stanu technicznego,
·         opis sposobu eksploatacji obiektów,
·         określenie wielkości faktycznego zużycia energii i porównanie ze standardami,
·         przedstawienie działań w kierunku racjonalizacji użytkowania energii,
·         ocena technicznej wykonalności proponowanych przedsięwzięć,
·         ocena wpływu proponowanych przedsięwzięć na bezpieczeństwo procesowe i ochronę środowiska (dot. audytów obiektów przemysłowych),
·         wybór optymalnego zestawu usprawnień,
·         analiza opłacalności ekonomicznej proponowanego zestawu. 

Audyt jest dopasowywaniem dostępnych na rynku rozwiązań technicznych prowadzących do realizacji założonych celów użytkowych przy obniżonym koszcie użytkowania energii do wyspecyfikowanego danego obiektu. Z listy typowych propozycji wybiera się szczególnie obiecujące rozwiązania i analizuje się możliwość ich dopasowania do istniejących realnie warunków. Zaakceptowane rozwiązania szereguje się następnie według założonych uprzednio kryteriów wyboru konstruując listę rankingową możliwości zmiany obecnego stanu.Tak zdefiniowany audyt energetyczny charakteryzuje się tym, że:

·         porównuje myślowo stan zastany z technicznie możliwym innym stanem charakte-ryzującym się niższym poziomem zużycia energii,
·         charakteryzuje propozycję modernizacyjną przy pomocy wielkości koniecznych nakła-dów finansowych, przewidywanych korzyści, wyrażonych w jednostkach fizycznych i finansowych, oraz wartości wyliczonych na tej podstawie określonych wskaźników efektywności działań modernizacyjnych,
·         zestawia pewną liczbę różnych propozycji modernizacyjnych tworząc ich listę rankin-gową z punktu widzenia określonych cech efektywnościowych,
·         pozostawia swobodę wybory określonego rozwiązania modernizacyjnego bezpośrednio zainteresowanym.

 Jak znaleźć audytora dla swoich potrzeb?

Jest to bardzo poważne zagadnienie. W przypadku popełnienia błędu na tym etapie inwestor narazić się może na poważne straty finansowe.Audytor energetyczny potrafi znaleźć sposoby zaoszczędzenia pieniędzy w zakładzie produkcyjnym lub w budynku a także zmodyfikować zarządzanie paliwami i energią elektryczną. W rezultacie zmniejszenia zużycia energii zredukowane zostaną koszty eksploatacyjne oraz, niemniej ważny aspekt, zmniejszone zostanie negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne.

Brytyjskie źródła podają, że każdy funt wydany na poszanowanie energii, może przynieść 35 funtów oszczędności. Nawet jeżeli wykorzysta się jedynie część z tego potencjału inwestycja może być bardzo korzystna, przynieść konkretny zysk i zwrócić się (w wielu przypadkach) już w ciągu roku.

Oczywiście jeśli dysponuje się czasem część pracy można wykonać samemu, korzystając z informacji dostępnych w literaturze lub wyspecjalizowanych instytucjach. W Wielkiej Brytanii funkcjonuje specjalny urzędnik, którego zadaniem jest koordynacja i pomoc w zakresie poszanowania energii w regionie. W Polsce na razie nie ma specjalnych służb, chociaż realizowane są projekty pilotażowe - np. projekt Biur Doradztwa Energetycznego.Jeśli nie można znaleźć audytora energetycznego, który może być polecony przez kogoś osobiście, to poszukiwania audytora można (a wręcz należałoby) zacząć od strony internetowej Zrzeszenia Audytorów Energetycznych www.zae.org.pl gdzie jest zamieszczona, stale aktualizowana lista członków zrzeszenia. Dodatkowym kryterium wyboru powinien być fakt, czy audytor posiada tzw „autoryzację” Krajowej Agencji Poszanowania Energii. Na stronie Krajowej Agencji Poszanowania Energii www.kape.gov.pl w sekcji bazy danych znajduje się lista autoryzowanych audytorów energetycznych. Zamieszczona lista dotyczy osób, które przeszły procedurę kwalifikacyjną zgodną z regulaminem KAPE S.A., wykazały się umiejętnością zrobienia audytu energetycznego zgodnego z odpowiednim rozporządzeniem do "Ustawy o wspieraniu inwestycji termomodernizacyjnych" (dotyczy audytów termomodernizacyjnych). Wykonany przez te osoby audyt energetyczny został zweryfikowany zarówno pod kątem zgodności z wymaganym standardem jak i merytorycznej poprawności zawartych w nim analiz techniczno-ekonomicznych.
Choć prawo nie definiuje, jakie uprawnienia powinien posiadać audytor energetyczny (czytaj audytorem może być każdy) to wybór audytora z tej listy daje inwestorowi pewność, że audytor będzie wiedział co zrobić i najważniejsze jak to zrobić, by opracowanie spełniało wszystkie oczekiwania inwestora i przede wszystkim było zgodne z prawem (dotyczy audytu termomodernizacyjnego).
Kolejnym istotnymi kryterium w wyborze audytora jest by audytor, był niezależny od jakichkolwiek producentów, pośredników czy wykonawców. Zapewni nam to, że rozwiązania techniczne zawarte w audycie energetycznym, choć z pewnością poprawne, nie będą bazowały tylko na jednym producencie czy wykonawcy. Będą wybrane najlepsze rozwiązania pod względem ekonomiczno-technicznym z szerokiej oferty rynkowej.
Ostatnim istotnym zagadnieniem w sprawie wyboru audytora jest sprawa bezpieczeństwa ekonomicznego inwestycji. Co prawda w Polsce mechanizm ten nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięty i stwierdzenie poniższe odnoszą się niemal wyłącznie do warunków zachodniej Europy, gdzie możliwe są odpowiednie ubezpieczenia, jednak warto zapoznać się z niektórymi problemami związanymi z odpowiedzialnością za efekty finansowe inwestycji.
Wszakże inwestycje w dziedzinie racjonalnego użytkowania energii wykonywane są w oparciu o rachunek ekonomiczny i nie powinny przynosić strat !
Zdarza się, że sprawy nie idą dobrze. Jeżeli dane przedsięwzięcie zawiera w sobie ryzyko strat finansowych, np. jeżeli okresy zwrotu nie będą zgodne z wyliczonymi w audycie, szanse zrekompensowania strat są większe jeśli audytor jest ubezpieczony (w Europie Zachodniej jest to bardzo częste). Odnosi się to do firm audytorskich, zarówno spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i innych form prawnych.
Firmy bez ograniczonej odpowiedzialności mogą być dobrym rozwiązaniem w przypadku niewielkich przedsięwzięć, ponieważ można pozwać je do sądu, a właściciele odpowiadają swoim majątkiem. W przypadku indywidualnych audytorów, ich odpowiedzialność trwa nawet po zakończeniu praktyki.Gdy projekt wiąże się z dużym finansowym ryzykiem należy unikać tych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, które nie mają odpowiedniego ubezpieczenia. W razie niepowodzenia spółkę oczywiście można pozwać do sądu, ale może się okazać, że nawet po likwidacji nie można zgromadzić odpowiedniego kapitału do skompensowania strat.
W momencie wytypowania kilku audytorów, którzy będą w stanie wykonać zamierzone przez Państwa zadanie należy sprawdzić ich kwalifikacje i poprosić o wstępne spotkanie z każdym audytorem znajdującym się na liście (lista powinna zawierać 3-5 nazwisk). Jeżeli rozmowy odbywają się z firmą, należy spotkać się z osobą która będzie wykonywać pracę.
Pierwsze, wstępne spotkanie nie powinno trwać dłużej niż godzinę, jednak należy przygotować więcej czasu na wypadek, gdy dany kandydat stwierdzi, że jest mu to potrzebne. Oczywiście może on również zażądać krótkiego obchodu po terenie zakładu lub obiektu.
Trzeba się upewnić, czy dany audytor ma odpowiednie kwalifikacje połączone z udokumentowanym doświadczeniem. Czy pracował w twojej branży? Jeżeli nie, to czy potrafi przekonać, że ma odpowiednie doświadczenie? Pozwól mu mówić, zadając pytania otwarte, to znaczy takie, które wymagają szerszej odpowiedzi niż tak/nie. Słuchaj uważnie i nie wahaj się prosić o wyjaśnienie kwestii, które nie są dla Ciebie zrozumiałe. Jakie pytania mogą być zadane przez audytora? Może zapytać co do tej pory zostało zrobione. Po odpowiedzi zapytaj go dlaczego o to zapytał, wkrótce dowiesz się czy przypadkiem takimi pytaniami nie zakrywa braku kompetencji. Czy audytor bardziej jest zainteresowany pomocą Tobie, czy też przede wszystkim chce pomóc samemu sobie?
Należy wymagać referencji od poprzednich klientów, a potem należy te referencje sprawdzić. W końcu, gdy dokonano już wyboru, należy podpisać taką umowę, w której jasno jest powiedziane, że audytor dostarczy profesjonalną opinię na temat wszelkich aspektów kosztów i konsumpcji energii.

Dobry audytor nigdy nie podejmie się zadania, którego nie może dobrze wykonać, ale zasugeruje innego audytora, odpowiedniego dla danego zagadnienia (oczywiście jeżeli takiego audytora zna).

Jak już wspomniałem wyżej należy unikać takich audytorów, którzy są związani z jednym produktem. Może się jednak zdarzyć, że najlepsza osoba ma powiązania z konkretnym produktem. Może być na przykład dyrektorem firmy dostarczającej sprzęt lub oprogramowanie. W takim przypadku audytor powinien zaznaczyć wcześniej, że jest zainteresowany użyciem "swojego" produktu.

Audytor ma za zadanie rozwiązywanie problemów, które mogą zawierać elementy poufne lub być ważące dla pozycji rynkowej przedsiębiorstwa. Należy zawrzeć w umowie stwierdzenie, że konsultant nie będzie rozpowszechniał informacji zawartych w opracowaniu ani nie będzie tych informacji wykorzystywał w celach komercyjnych.Na podstawie tych danych można już wytypować realizatora naszych zamierzeń.

Ekonomia wyboru audytora

Zadania Czas maj czerwiec
06/06 13/06 20/06 27/06 03/07 10/07 17/07 24/07
Audyt energetyczny 51 dni                  
1 Szukanie audytorów-konsultantów 7 dni                
2 Spotkanie z audytorami-konsultantami 2 dni                  
3 Przygotowanie zakresu prac 5 dni                  
4 Sprawdzenie referencji 2 dni                  
5 Wybór audytora-konsultanta 2 dni                    
6 Audyt 24 dni                  
7 Rozmowy przed napisaniem raportu 2 dni                  
8 Raport audytora-konsultanta 7 dni                    
                                 
Rysunek 1. Przykładowy plan przygotowania i wykonania audytu 

Zadania z punktu 1-5 omówione zostały wyżej.

 

Zajmijmy się aspektem ekonomicznym wyboru audytora.

Jak ocenić, że zatrudnienie audytora-konsultanta będzie uzasadnione ekonomicznie?

Na początku należałoby postawić warunek, że koszt wykonania audytu zwróci się w ciągu sześciu miesięcy. Zwykle audyt wskazuje na możliwości zmniejszenia zużycia energii o 10% przy zaangażowaniu minimalnych środków (do 20% w audytach termomodernizacyjnych), następne 20-35% można uzyskać poprzez znaczące inwestycje.Zakładając, że 10% (niskonakładowych możliwości) zmniejszenia zużycia energii ma czas zwrotu równy połowie roku, to budżet audytora powinien wynosić około 5% rocznych wydatków na energię.Należy porównać ceny ofert na wykonanie pracy. W przypadku audytów termomo-dernizacyjnych praktyka wskazuje, że koszty opracowania mogą się wahać od 1500 zł za budynek jednorodzinny do 15000 zł za duży obiekt taki jak szkoła lub szpital (zasady wyceny opracowania audytów energetycznych budynków znajdą państwo na stronie www.zae.org.pl). Nie wolno ufać tym, którzy żądają bardzo mało za opracowanie. Prawdopodobnie nie mają wystarczających dochodów aby utrzymać się na rynku i mogą szukać dodatkowych dochodów wśród dostawców urządzeń, których polecają klientom mają także mniej czasu aby być dobrze zorientowanymi w nowościach rynku.Niektórzy audytorzy mogą zaoferować usługi za udział w oszczędnościach a to oznacza, że nie musimy się martwić o koszty wykonania audytu. Jednak należy pamiętać, że taki kontrakt wiąże się z ciągłym płaceniem audytorowi no i trzeba być pewnym, że deklarowane oszczędności będą realne.Czasami część kosztów wykonania audytu może być sfinansowana z dotacji. Dobry audytor będzie widział jakie dotacje są możliwe do uzyskania i na jakich warunkach; należy korzystać z tych możliwości.Głównym zagadnieniem w audycie energetycznym powinno być zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych obiektu, ale również powinny być elementy społeczne (public relations), dzięki którym będzie można powiedzieć, że inwestycja przyczynia się np. do zmniejszenia negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne.Jeżeli jesteśmy zdecydowani przeprowadzić działania nie inwestycyjne lub mało kosztowne bo wiemy, że w firma nie ma środków na realizacje inwestycji to należy przekazać tą informację audytorowi od razu. Audytor wykona wtedy tylko audyt wstępny lub częściowy. 

Jak współpracować z audytorem?

Po etapie wyboru audytora a jeszcze przed podpisaniem umowy należy określić jak szczegółowy i obszerny powinien być raport końcowy (stwierdzenia te należy zawrzeć w umowie).

Gdy wszystkie sprawy formalno-prawne zostaną załatwione można przystąpić do realizacji zadania. Na początku należy przygotować wszelkie podstawowe dane dotyczące projektu: poprzednie rachunki za energię, plany budynków (fabryk) etc. Często ta przygotowawcza faza będzie bardzo pouczająca - kiedy zaczniemy zauważać słabości i niekonsekwencje swojego systemu zarządzania.

audyt-zapotrzebowanie-na-energie

Rysunek 2. Zapotrzebowanie na energię cieplną ,oszczędności eksploatacyjne oraz koszty eksploatacji w poszczególnych wariantach  – jako część audytu energetycznego budynku. 

Audytor w miarę postępu prac może prosić o więcej informacji. Bądź wobec audytora szczery i cierpliwy - wybrałeś kogoś, komu możesz ufać.

Doświadczenie pokazuje, że niezmiernie ważna jest elastyczność z obu stron. Ale ze względów oczywistych wstępna ocena audytora jest bardzo oględna. Na początku nie potrafi on powiedzieć co zamierza zrobić. Jeżeli będziesz blisko współpracował z audytorem, może, w uzgodnieniu z Nami, szybko zmienić kierunek swojej pracy tak aby wykorzystać nieoczekiwane możliwości.Oczywiście końcowym rezultatem pracy będzie raport - audyt energetyczny, którego zalecenia powinny być w pełni odzwierciedlone przez fakty liczby i wykresy. Audyt powinien charakteryzować się określoną strukturą formalną składającą się z:

·         opisu stanu aktualnego obiektu,
·         propozycji zmiany stanu obecnego obiektu,
·         oceny kosztów i efektów wdrożenia propozycji modernizacyjnej.

Opracowanie audytorskie winno posiadać odpowiednią formę graficzną i opisową w łatwy sposób ujawniającą podstawowe elementy wpływające na sformułowanie poprawnej końcowej decyzji użytkownika obiektu.

Długość raportu wcale nie stanowi o jego jakości, tak naprawdę potrzeba przecież kilku dobrych rad, aby poniesione koszty zwróciły się z nawiązką. Na koniec powinno się przedyskutować raport z audytorem by mieć pewność, że odpowiedział on na wszystkie nasze pytania. Następnie omówić jakie kroki powinny być podjęte w odpowiedniej kolejności realizacji. Należy pamiętać by opracowanie zawierało harmonogram wprowadzania w życie przedsięwzięć modernizcyjnych, włącznie z przewidywanym ewentualnym udziałem społeczności lokalnej.

Zainstalowanie energooszczędnych urządzeń i liczenie zysków jest ostatecznym rezultatem działań, za to zapłaciłeś audytorowi.

audyt-bilans-energetyczny
   

Rysunek 3. Przykładowy bilans energetyczny koksowania wsadu węglowego – jako część audytu energetycznego częściowego.

 
Mam nadzieje, że powyższe spostrzeżenia pozwolą Państwu
w pełni świadomie skorzystać z usług audytorów energetycznych

i zarobić na tej współpracy.

Grzegorz Simla
Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla, Zabrze

Audytor Energetyczny KAPE nr 111, CEM

Literatura:
1.      Górzyński J.L., Audyting energetyczny obiektów przemysłowych. Biblioteka Fundacji Poszanowania Energii. Warszawa 1995
2.      Zasady opracowania audytu energetycznego budynku mieszkaniowego -  Materiały szkoleniowe AUiPE Łódź
3.      Zasady opracowania audytu energetycznego lokalnego źródła ciepła -  Materiały szkoleniowe AUiPE Łódź
4.      Norwisz J. – praca zbiorowa., Audyt energetyczny – materiały pomocnicze. Biblioteka Fundacji Poszanowania Energii Gliwice 1999
5.      Wytyczne audytingu energetycznego – broszura Fundacji poszanowania Energii
6.      Materiały informacyjne - Internet