Odnawialne Żródła Energii

O finansowaniu przedsięwzięć energooszczędnych i odnawialnych źródeł energii

Efektywność wykorzystania energii musi odgrywać zasadniczą rolę w przyszłości energetycznej naszego narodu jeżeli mamy pozostać bezpieczni i konkurencyjni na światowym rynku.

George Bush – Prezydent USA

 

Wprowadzenie

Te słowa prezydenta George’a Busha najpełniej oddają wagę jaką największa gospodarka świata przywiązuje do efektywnego wykorzystania energii. W roku 2006 rząd USA wyda na programy efektywności energetycznej ponad 847 milionów dolarów [1].

Podobnie ogromną wagę do efektywnego wykorzystania energii przywiązują kraje starej Unii Europejskiej oraz Japonia, Australia i Kanada.  We wszystkich tych krajach stworzono systemy finansowego wspierania efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii, kreując w ten sposób rynek na nowe  produkty i usługi.Należy podkreślić, że energochłonność gospodarek tych krajów jest znacząco niższa niż naszej gospodarki [3].Obserwujemy obecnie w Europie Zachodniej boom w zakresie wytwarzania energii odnawialnej – boom spowodowany państwowymi i unijnymi systemami wsparcia finansowego oraz polityką podatkową dla tych źródeł oraz efektywności energetycznej. Systemy wsparcia finansowego stały się integralną częścią polityki energetycznej oraz ochrony środowiska tych krajów. 

Przyczyny wsparcia dla efektywnego wykorzystania energii oraz odnawialnych źródeł energii. 

Zarówno w Europie jak i pozostałych krajach rozwiniętych ( USA, Kanada, Australia, Japonia, Korea Południowa ) istnieje bardzo duża zależność gospodarek od importowanych nośników energii, w szczególności ropy naftowej.  W nowej Unii Europejskiej ta zależność dochodzi nawet do 50% wszystkich nośników energii pierwotnej. Jeżeli obecne trendy rozwojowe i polityka Unii nie ulegną zmianie to do roku 2030 będzie ona zależna od importowanych nośników energii w 90 % [2].  Unia ma plan obniżania energochłonności gospodarki o 1,6% rocznie  przez najbliższe 24 lata.Jakie są tego przyczyny:

·         Wzrost bezpieczeństwa energetycznego – lepsze wykorzystanie energii oraz odnawialne źródła to mniejszy import nośników.

·         Wzrost konkurencyjności gospodarki – mniejsze zużycie energii na jednostkę PKB powoduje wzrost konkurencyjności gospodarki,

·         Wzrost zatrudnienia – wg [2] Unia w obecnym kształcie jest w stanie zaoszczędzić w uzasadniony ekonomicznie sposób do 20% zużywanej obecnie energii pierwotnej ( jest to równe całkowitemu obecnemu zużyciu energii przez Niemy i Finlandię ), a to może przyczynić się do stworzenia ok. 1 miliona nowych miejsc pracy.  Podobną liczbę nowych miejsc pracy w USA  pokazują analizy Alliance to Save Energy [1].

·         Ochrona środowiska naturalnego – oszczędności energii i większa produkcja energii odnawialnej zawsze prowadzą do zmniejszonego obciążenia środowiska naturalnego i ochrony zasobów przyrody. Kraje UE podjęły zobowiązania znaczącego ograniczenia emisji CO2 i UE konsekwentnie dąży do ich wypełnienia.

·         Oszczędności kosztów ponoszonych na nośniki energii – wg [2] 20% oszczędności energii pierwotnej spowoduje oszczędności rzędu 60 miliardów Euro.( w przybliżeniu 1  gospodarstwo domowe może zaoszczędzić od 200 do 1000 Euro rocznie w zależności od poziomu zużycie energii ). W USA nastąpił ostatnio ponad dwukrotny wzrost cen gazu i ponad 100% wzrost cen oleju opałowego i napędowego. W efekcie wiele firm jest zagrożonych bankructwem, wiele obniżyło zatrudnienie. Często jest to zatem walka o utrzymanie się na rynku.

Sytuacja energetyczna Polski 

Polska zużywa ok. 94 Mtoe ( megaton ekwiwalentu ropy naftowej, 1 Mtoe = 1,429 Mtpu=ok.42 PJ ) energii pierwotnej rocznie ( rok 2003 ). [3] . Struktura tego zużycia przedstawia się następująco: Tabela 1. Struktura zużycia pierwotnych nośników energii w Polsce w 2003 r. [3] 

Nośnik: Węgiel Ropa naftowa Gaz ziemny Energia wodna Odnawialne i odpady
Zużycie% - Mtoe  60,9 % - 57,25  21,4 % - 20,12  11,9 % - 11,19  0,2 % - 0,19  5,6% - 5,26

 Dla dalszych analiz istotne jest jednak zużycie energii końcowej po wszystkich przemianach.  Wyniosło ono w  2003 roku  59,724 Mtoe. Podział tego zużycia na poszczególne sektory pokazano w tabeli 2. Tabela 2.  Struktura zużycia energii finalnej w Polsce w roku 2003. [3] 

Sektor Zużycie ktoe % całkowitego zużycia
Przemysł 18 654 31,23
Sektor komunalny 17 536 29,36
Transport 11 298 18,92
Handel i usługi 6 255 10,47
Rolnictwo 4 459 7,47
Pozostałe 1 522 2,55
Razem 59 724 100

 Całkowite zużycie energii elektrycznej wynosi ok. 98, 712 TWh, zużycie ciepła 309 390 TJ,  z czego 200 000 TJ zużywa sektor komunalny ( rok 2003 ) [3].[1] Sprzedaż ciepła w kraju w roku 2004 wyniosła 452 824,5 TJ [12].Energochłonność produktu krajowego brutto  (PKB) wyniosła w Polsce w roku 2003  ok. 0,22 ktoe/1000$ ( wg siły nabywczej i cen z roku 2000 ), [3]. Energochłonność polskiej gospodarki wykazuje trend malejący od początku lat dziewięćdziesiątych. [4],[15]. Polska wyemitowała do atmosfery w tymże 2003 roku  319,082 milionów Mg CO2.[2] Warto w tym miejscu zauważyć, że sektory przemysłu, komunalny wraz z handlem i usługami oraz transport są odpowiedzialne za blisko 89% zużycia energii finalnej w naszym kraju. 

Nieco o zasobach energetycznych w Polsce. Każdy czytelnik zapytany o zasoby energetyczne w naszym kraju natychmiast wymieni: węgiel, gaz ziemny, energię wodną, biomasę, inne energie odnawialne jak energię wiatru czy energię słoneczną, rzadziej będzie mowa o ropie naftowej czy też odpadach komunalnych, mało kto wspomni metan pokładów węgla jako gaz zaabsorbowany w pokładach węgla kamiennego.Wszyscy wiemy, że Polska węglem stoi i jest to podstawa naszego bezpieczeństwa energetycznego.  Polska energetyka i sektor ciepłowniczy oparte są przede wszystkim na węglu kamiennym i brunatnym.Dzięki temu nasz kraj uniknął szoku energetycznego w latach siedemdziesiątych ostatniego stulecia i przetrwał ostatnie bardzo wysokie wzrosty cen ropy naftowej.  Trzeba to docenić.W prasie i innych mediach oraz na różnych konferencjach trwa ożywiona dyskusja na temat produkcji i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w naszym kraju. Jest to bardzo ważne w świetle naszego członkostwa w Unii Europejskiej i wynikających stąd zobowiązań. Zdaniem autora jednak bardzo mało ( lub zdecydowanie za mało ) poświęcamy w naszym kraju uwagi zagadnieniom efektywnego wykorzystania energii. Oszczędności energii i jej efektywne wykorzystanie stały się przecież strategicznym elementem długofalowej polityki energetycznej:  Unii Europejskiej, która poświęciła temu kilka ważnych  dokumentów ( w tym Zieloną Księgę p.t. „Uzyskać Więcej Mniejszym Nakładem Zasobów” [2] ) oraz dyrektyw, np. Dyrektywa na temat Efektywności Energetycznej Budynków, czy propozycja dyrektywy na temat Efektywności Wykorzystania Energii i Usług Energetycznych [11,],  oraz innych krajów.

Potencjał oszczędności energii należy traktować jako zasób energii. 

Warto w tym miejscu zastanowić się nad potencjałem oszczędności energii w Polsce i jego zestawieniu z innymi nośnikami energii.  Oczywiście na pierwszy rzut oka porównywanie np. zużycia gazu ziemnego, czy węgla z potencjałem oszczędności energii wydaje się bezzasadne i nieuprawnione. Skoro jednak inne nośniki energii możemy pozyskiwać nakładem sił i środków techniczno-finansowych, a energię końcową możemy oszczędzać również z użyciem tych samych środków – to dlaczego nie pokusić się o porównania? 

Ciepło scentralizowane i potencjał oszczędności energii

W roku 2004 sprzedano w Polsce ok. 452 824,5 TJ [12]. ( a wg informacji GUS w tymże roku 2004 wyprodukowano w Polsce 617 977,224 TJ energii cieplnej [10].) Zgodnie z opracowaniem [8] w polskim sektorze mieszkaniowym można zaoszczędzić w sposób ekonomicznie uzasadniony od 25 do 34 % energii zużywanej na ogrzewanie[3], oznacza to że oszczędności energii finalnej mogą wynieść szacunkowo od 113 206 do 153 960 TJ rocznie.  Przyjmując jednostkowy wskaźnik emisji CO2  115,1Mg CO2/TJ sprzedanego ciepła [12] dochodzimy do unikniętej emisji  CO2 na poziomie od  13,03 do 17,72 milionów Mg CO2  rocznie.[4]  Warto w tym miejscu zobrazować co oznaczają liczby unikniętej emisji wskutek zrealizowanych oszczędności energii cieplnej: gdyby przyjąć, że uniknięta emisja odpowiada spalaniu węgla kamiennego umownego o wartości opałowej 29,308 GJ/Mg[5] to oznacza to, że dzięki oszczędnościom energii w samym ciepłownictwie nie spalamy od 4,68 do 6,36 milionów ton umownego węgla energetycznego. Jest to równoważne rocznemu wydobyciu 4-5 dużych kopalń. Warto sobie z tego zdawać sprawę gdy rozważamy scenariusze zaopatrzenia w energię naszego kraju, w tym energię odnawialną.  Jak z tego widać  z sektora budynków  ogrzewanych centralnie możemy „wydobyć” ładnych kilka milionów ton węgla kamiennego.  A przecież powyższe obliczenia nie obejmują budynków i mieszkań ogrzewanych indywidualnie, w których potencjał oszczędności wyrażony w procentach zużywanej energii jest zapewne podobny. 

Przemysł i potencjał oszczędności energii

W przemyśle sytuacja energetyczna jest na pewno bardziej złożona niż w sektorze ogrzewnictwa budynków. Składa się na to kilka powodów: przede wszystkim przemysł zużywa wiele różnych rodzajów nośników energii, z których jedne są często przetwarzane w inne, niektóre nośniki energetyczne np. gaz są też wykorzystywane jako surowce w produkcji. Ponadto,  wiele zakładów przemysłowych jako rezultat procesu transformacji gospodarczej z lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia,  posiada przewymiarowaną strukturę energetyczną. Utrudnia to proces efektywnego zarządzania energią oraz stanowi barierę do obniżki  kosztów energii, gdyż koszty stałe niezależne od wielkości procesu produkcji są nadmiernie wysokie ( np. wielkości strat ciepła z przewymiarowanych rurociągów parowych są znacznie wyższe niż by to wynikało z rzeczywistego zapotrzebowania na parę procesu produkcyjnego ).  Stopień obciążenia instalacji produkcyjnych jest w wielu zakładach wciąż za niski do istniejących możliwości produkcyjnych, a to jest przyczyną wysokich jednostkowych wskaźników zużycia energii, a co za tym idzie wysokich kosztów energii na jednostkę produkcji, które stanowią bardzo często o konkurencyjności danego produktu na rynku. Czynniki te powodują, że produktywność energii ( wyrażona jako stosunek wartości sprzedaży do kosztów zużywanych nośników energetycznych  ) jest niska, a energochłonność przemysłu stosunkowo wysoka.  Pomimo procesu ciągłej obniżki energochłonności wielu produktów przemysłowych od połowy lat dziewięćdziesiątych [4] istnieje jeszcze w naszym Kraju olbrzymi potencjał oszczędności energii w przemyśle [13], [14],[15].Doświadczenia autora i szeregu instytucji zajmujących się efektywnym wykorzystaniem energii w naszym kraju pokazują, że największy potencjał oszczędności energii istnieje  u największych konsumentów, gdzie już kilkuprocentowe oszczędności przeliczają się na znaczące liczby bezwzględne wyrażane w megawatogodzinach energii elektrycznej , tonach paliwa umownego czy tysiącach metrów sześciennych gazu.  Różne opracowania cytują różne wielkości ekonomicznego potencjału oszczędności[6] nośników energetycznych w przemyśle: od 25-33%  ( FEWE [15] ),  do 10-25% ( EMS [14] i KAPE [13] ) obecnie zużywanych nośników energii.  Oczywiście potencjał ten zależy od gałęzi przemysłu i indywidualnych zakładów i jest z reguły większy w zakresie energii cieplnej niż energii elektrycznej.  Biorąc pod uwagę udział przemysłu w finalnym zużyciu energii oraz przyjmując jednostkową emisję CO2 na jedną tonę ekwiwalentu ropy naftowej energii finalnej zużywanej w Polsce ( jako iloraz całkowitej emisji CO2 w Polsce w roku 2003 do całkowitej ilości energii finalnej zużytej w Polsce[7] )  i przyjmując raczej konserwatywnie ekonomiczny potencjał oszczędności energii na poziomie 10-20% energii finalnej dochodzimy do następujących liczb:-          ilość zaoszczędzonej energii finalnej ( w stosunku do poziomu z 2003 r ) – 78.100,6 TJ do 156.201,1 TJ.-          ilość unikniętej emisji CO2  - 9,966 do 19,932 milionów Mg CO2 rocznie.-          Odpowiednik ilości niespalonego umownego węgla kamiennego (  o wskaźniku emisji 95 Mg CO2/TJ ) – 3,58 do 7,16 milionów ton węgla umownego.

Gospodarka skojarzona i jej potencjał

Gospodarka skojarzona czyli jednoczesne wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła popularnie nazywana kogeneracją  jest bardzo niedoceniana jak dotychczas w Polsce. Każdy student wydziału mechanicznego czy też energetycznego potrafi zapewne wyprowadzić bardzo prosty wzór na oszczędność energii chemicznej paliwa w wyniku zastosowania gospodarki skojarzonej w stosunku do rozdzielonej produkcji energii elektrycznej i ciepła. Warto przy tym dodać, że gospodarka skojarzona jest jednym z najefektywniejszych i najtańszych sposobów ochrony klimatu – bo przez jej stosowanie unikamy emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Jednocześnie ta prosta prawda nie dociera jak dotychczas do wielu decydentów politycznych i gospodarczych. Warto również przypomnieć, że gospodarka skojarzona na szerszą skalę była najpierw rozwijana w Polsce i krajach byłego bloku radzieckiego  w siłowniach parowych, a dopiero potem na Zachodzie Europy i w USA. Polscy naukowcy i inżynierowie  wnieśli istotny wkład w rozwój naukowy tej dziedziny (  np. prof. Jan Szargut czy prof. Jacek Marecki).  Jednocześnie obecna struktura wytwarzania energii elektrycznej w Polsce jest taka, że jedynie ok. 12-13% energii elektrycznej w Polsce jest wytwarzane w skojarzeniu, podczas gdy np. w Danii jest to ok. 40%.  Według ekspertów Polskiego Towarzystwa  Elektrociepłowni Zawodowych całkowity potencjał oszczędności energii pierwotnej w Polsce wynosi do ok. 9 milionów tpu, czyli ok. 263,7684 PJ [8] [16]. Odpowiada to unikniętej emisji CO2 do atmosfery w wysokości 25,01 milionów Mg CO2. Jeżeli te liczby zestawimy z potencjałem energetyki wiatrowej od 4 do 36 PJ [17] to zupełnie niezrozumiałym jest dysproporcja „publicity” i zainteresowania mediów oraz decydentów politycznych energią wiatrową na niekorzyść gospodarki skojarzonej. Autor chciałby wierzyć, że ta dysproporcja nie przełoży się w podobny sposób na alokację środków inwestycyjnych. W niniejszym artykule autor pomija potencjał oszczędności energii w pozostałych sektorach: transporcie,  handlu i usługach, rolnictwie i pozostałych sektorach gospodarki. Na pewno oba sektory: transport oraz handel i usługi warte są analiz ze względu na znaczący udział w zużyciu energii finalnej ( tabela 1 ) , poza tym rolnictwo i transport będą miały znaczenie w zakresie wytwarzania i wykorzystania energii biomasy i paliw ciekłych na bazie biomasy.  W tabeli 3 poniżej zestawiono potencjał oszczędności energii oraz wielkości unikniętych emisji dwutlenku węgla do atmosfery dla w/w sektorów gospodarki oraz dla gospodarki skojarzonej. Tablela 3.  Potencjał oszczędności energii w Polsce. 

  Sektor/dziedzina  Zużycie energii finalnej  Potencjał osczędności energii finalnej  Uniknięta emisja CO2do atmosfery  Odpowiednik energii pierwotnej
   PJ/rok  PJ/rok  miliony MgCO2/rok  miliony Mg pu/rok
Komunalny   - zaopatrzenie w ciepło  452,825 Od113,206do153,96 Od13,03do17,72 Od4,68do6,36
Przemysł 781 78,1 do 156,2 9,97 do 19,94 3,58 do 7,16
Gospodarka skojarzona  /-/  197,8263[9]  25,06  9,0
Razem 1233,825 Od 389,1323 do507,9863  Od48,06do62,72  Od17,26do22,52

 Jak widać z powyższej tabeli ekonomiczny potencjał oszczędności energii pierwotnej w Polsce jest znaczny bo wynosi od 9,89 do 12, 91 % całkowitego zużycia energii pierwotnej w Polsce.  A uniknięta emisja CO2 stanowi od 15,06 do 19,66 % poziomu całkowitej emisji Kraju  z roku 2003.  Realizacja tego potencjału oznacza znaczącą poprawę wskaźnika energochłonności gospodarki narodowej oraz bardzo dużą poprawę stanu środowiska naturalnego.  

Oszczędności energii i polityka 

Według Komisarza UE ds. Energii Andrisa Piebalgsa :”...oszczędności energii są najbardziej efektywną i najtańszą metodą redukcji emisji gazów szklarniowych do atmosfery oraz poprawy jakości powietrza, zwłaszcza na obszarach gęsto zaludnionych...” [6]. To stwierdzenie znalazło swoje odzwierciedlenie w Zielonej Księdze p.t. „Uzyskać Więcej Mniejszym Nakładem Zasobów”, która stanowi drogowskaz dla krajów Unii Europejskiej w zakresie kreowania polityki energetycznej.  Można śmiało powiedzieć, że polityka energetyczna Unii konsekwentnie stara się uwzględniać efektywne wykorzystanie energii w publikowanych dyrektywach i innych dokumentach [2], [6], [11], [18], [19], [20]  i inne.  Zielona księga na temat efektywności energetycznej [2] stwierdza wprost, że efektywne wykorzystanie energii stanowi integralny element bezpieczeństwa energetycznego Unii i podaje szereg wskazań dla wszystkich członków Unii w poszczególnych obszarach wykorzystania energii oraz tych narzędzi  polityki i gospodarki, które się do nich odnoszą. Księga wzywa np. do lepszego wykorzystania i lepszego ukierunkowania pomocy państwa, tworzenia polityki podatkowej sprzyjającej rozwojowi gospodarki skojarzonej oraz oszczędnościom energii, wykorzystania europejskich źródeł finansowania, integracji polityki ochrony środowiska i energetycznej na szczeblu lokalnym, wykorzystania mechanizmów rynkowych dla promocji efektywnego wykorzystania energii oraz wytwarzania  energii ze źródeł odnawialnych.Również w Programie PEW Center on Global Climate Change spośród 15 najważniejszych działań na rzecz Ochrony Klimatu [5] aż 3 dotyczą efektywnego wykorzystania energii:

  • udzielania pomocy i stworzenia systemu zachęt dla przemysłu aby podnosił on swoją efektywność wykorzystania energii i wytwarzania produktów o niskiej zawartości gazów szklarniowych,
  •  wspierania sektora energii aby w większym stopniu wytwarzał ją w skojarzeniu, aby wzrosło wykorzystanie energetyki rozproszonej,  oraz wsparcie działań powodujących zmniejszanie strat sieciowych energii elektrycznej,  
  • zalecenia redukcji zużycia energii poprzez działania polityczne, które promują efektywność, nowe wyższe standardy energetyczne urządzeń gospodarstwa domowego, wprowadzania wyższych standardów energetycznych w budownictwie oraz edukacji użytkowników energii. 

Także w Polityce Energetycznej Polski poświęcono sporo miejsca efektywności energetycznej gospodarki,  gdzie stwierdzono, że wymagane są następujące działania:

  •  zmniejszenie energochłonności wyrobów, 
  • zwiększenie sprawności wytwarzania energii, 
  •  zmniejszenie energochłonności procesów przemysłowych, 
  • zmniejszenie strat energii w przesyle i dystrybucji, 
  • wdrożenie systemów zarządzania popytem na energię. 

Zatem wydaje się, że również w naszym Kraju istnieje świadomość konieczności racjonalnego i efektywnego wykorzystania energii.  Jednakże realizacja polityki energetycznej wiąże się z wdrożeniem pewnych rozwiązań, które nieuchronnie wymagają nakładów finansowych. Z tym jest już jednak znacznie gorzej.  Brak rozwiązań systemowych w zakresie finansowania  racjonalnego wykorzystania energii oraz  „budżetowy”[10] sposób rozumowania prowadzą do bezczynności w tym zakresie i braku realizacji chociażby części podanego wyżej potencjału oszczędności nośników energii.  Można zaryzykować twierdzenie, że jednym z nielicznych sukcesów polityki energetycznej państwa jest realizacja Ustawy termomodernizacyjnej.  Ale i ten sukces jest w całości finansowany z budżetu państwa, a kwota 100 mln zł rocznie wyasygnowana na ten cel jest wielokrotnie za mała w stosunku do potrzeb i potencjału oszczędności.

Metody realizacji potencjału oszczędności energii w Polsce

 Przede wszystkim trzeba sobie jasno powiedzieć, że nasz kraj nie znajduje się na takim samym etapie rozwoju gospodarczego jak kraje dawnej Unii Europejskiej. Energochłonność naszej gospodarki jest znacząco u nas wyższa. Jednocześnie, kraje te w myśl zasad zrównoważonego rozwoju promują i wspierają odnawialne źródła energii, mniej uwagi poświęcając ( w stosunku do odnawialnych źródeł ) oszczędnościom energii.  W Polsce powinno być odwrotnie:  największy akcent i wysiłek należy położyć na efektywne wykorzystanie nośników energetycznych, a dopiero potem na wytwarzanie energii z nośników odnawialnych. Energie odnawialną należy wspierać i rozwijać jednakże z zastosowaniem rachunku ekonomicznego: koszt zaoszczędzonej energii jest prawie zawsze niższy niż koszt wyprodukowania energii czy to z  nośników kopalnych, czy to z odnawialnych.  Jaki jest sens produkowania energii odnawialnej w sytuacji, gdy potem duża jej część będzie zwyczajnie marnowana ?  

 Skąd zatem wziąć niezbędne środki finansowe ( w świetle dużego deficytu budżetu państwa ) na realizację potencjału oszczędności ? 

W krajach bogatych  np. USA – te środki pochodzą z budżetu federalnego i budżetów stanowych. W Polsce byłoby to znacznie utrudnione.Generalnie istnieją dwie drogi:1.       sprzyjająca polityka podatkowa w postaci zwolnień, ulg itp. dla inwestorów oszczędzających energię. 2.       Dodatkowe obciążenie (  opodatkowanie ) finansowe każdej sprzedanej jednostki energii. Sposób pierwszy na pewno spotka się ze znacznym oporem ze strony odpowiedzialnych za realizację budżetu państwa. Niemniej jednak wpływ ulg, zwolnień i zachęt na przychody do budżetu będzie zależał  od przyjętego systemu tychże.  Jak dotychczas  nie podjęliśmy  nawet dyskusji na ten temat – skoro nie ma propozycji to nie ma i dyskusji.Sposób drugi wydaje się prostszy i łatwiejszy w realizacji. Autor proponuje aby każda kWh energii elektrycznej kosztowała o 0,5 gr więcej ( czyli  5 PLN/MWh ), a każdy GJ ciepła o 0,325 PLN.  Według obliczeń daje to ok. 600 milionów złotych rocznie, z czego energia elektryczna generuje ok. 493 miliony zł rocznie.Takie obciążenie dodatkowymi kosztami jest nieznaczne dla końcowych użytkowników ( np. dla gospodarstwa domowego zużywającego 3000 kWh/rok daje to 15 zł/rocznie ).Taka suma daje już znaczne możliwości realizacji inwestycji i programów oszczędnościowych.   Powstaje oczywiście pytanie: czy jest to możliwe do przeprowadzenia w obecnej sytuacji prawnej ?  Jeśli nie, to należy rozpocząć dyskusję w tym zakresie.    

Zakładając, że takie środki są dostępne powstaje drugie pytanie:  W jaki sposób powinny być one rozdzielane i na jakie cele ? 

Odpowiedź nie jest prosta, ale można pokusić się o kilka propozycji: 

  • Tworzymy instytucjonalnie Fundusz Oszczędności Energii, który będzie zasilany z w/w dodatkowych opłat za energię, oraz opracowujemy zasady finansowania przedsięwzięć energooszczędnych. Wzorcem może być np. Brytyjski Carbon Trust, lub wręcz nasze Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 
  • Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz ze swoimi oddziałami wojewódzkimi rozszerzy swoją statutową działalność o systemowe oszczędzanie energii w  oparciu o środki finansowe pozyskiwane z dodatkowego opodatkowania  sprzedawanej energii.[11] 

W tym przypadku mamy chyba rozwiązanie tańsze bo istnieją już infrastruktura administracyjna i sprawdzone w praktyce sposoby finansowania projektów –należałoby je jedynie rozszerzyć i oczywiście dopracować pod kątem oszczędności energii. 

Na co przeznaczać zgromadzone środki ? 

W Polsce mimo bardzo dobrej reprezentacji szeregu agencji poszanowania energii ( Krajowa Agencja Poszanowania Energii, Narodowa  Agencja Poszanowania Energii, FEWE, SAPE – Stowarzyszenie Agencji Poszanowani Energii i Ochrony Środowiska oraz wielu regionalnych agencji poszanowania energii ) istnieje bariera świadomościowa  i informacyjna co do istniejącego potencjału oszczędności energii, jego szacowania jak i co do dostępnych technologii ich realizacji oraz metod finansowania. Część środków należy systemowo przeznaczyć na likwidację tej informacyjno-świadomościowej bariery. Może to być np. finansowanie lub współfinansowanie-          szkoleń dla końcowych użytkowników energii-          wykonanie audytów energetycznych dla określonych grup użytkowników energii ( np. od określonego dolnego pułapu rocznego zużycia energii )-          wykonanie analiz przedwstępnych wdrażania przedsięwzięć oszczędności energii.-          Szkolenie zarządców budynków  w zakresie zarządzania energią w tych budynkach. Kto miałby to robić?  W Polsce nie brak jest już ekspertów i specjalistów od oszczędności energii: istnieje Stowarzyszenie Audytorów Energetycznych ( znających się na audytach energetycznych budynków ), jest co najmniej kilkanaście bardzo dobrych wydziałów mechanicznych i energetycznych na uczelniach technicznych.Znowu można tu skorzystać z doświadczeń np. USA w zakresie audytów energetycznych dla przemysłu – gdzie Departament Energii ( DOE ) finansuje wykonanie audytu wstępnego w zakładzie przez wydziały mechaniczne lub energetyczne politechnik.[12] [23]. Efektem jest identyfikacja opłacalnych przedsięwzięć oszczędności energii w zakładzie przemysłowym bez nakładów finansowych ponoszonych na audyt energetyczny.  Podobne programy stosują w stosunku do swego przemysłu Kanada i Wielka Brytania [24].Okazuje się, że wydatek pieniędzy na audyt energetyczny jest bardzo często barierą nie do pokonania mimo wyczuwania oczywistych korzyści z realizacji zidentyfikowanych w audycie przedsięwzięć.  W swej praktyce autor doświadczył wielokrotnie takiego podejścia.  Nie jest to jednak tylko przypadłość polska – tak jest w każdym kraju.  Wsparcie na wykonanie audytu powoduje znaczący wzrost zainteresowania jego wykonaniem.W przypadku przemysłu można nawet wprowadzić rozwiązanie częściowego zwrotu zapłaconego podatku za energię ( owych 5 zł/MWh ) w przypadku wykonania audytu energetycznego.  Jestem również zdania, że takie audyty systemowo mogą wykonywać  przede wszystkim politechniki ( do nich powinny spływać środki  wspierające  wykonanie audytów  w zakładach ). W ten sposób stworzona zostanie sieć instytucjonalna audytorów przemysłowych i nie będzie dominacji jednej lub kilku agencji poszanowania energii.Również dla wielu właścicieli  dużych budynków brak środków na wykonanie audytów energetycznych stanowi poważną barierę rozpoczęcia procesu termomodernizacji.  Udzielenie wsparcia finansowego w takim przypadku może cały proces zainicjować, a ponadto będzie dobrym krokiem w kierunku wdrażania w Polsce Dyrektywy na temat Efektywności Energetycznej Budynków :2002/91/EC, która wymaga aby każdy budynek o powierzchni ponad 1000 m2 miał wykonany przegląd energetyczny przez uprawnione osoby. Takiego przeglądu mogą dokonać audytorzy o odpowiednich kwalifikacjach  ( obecnie jest chyba przygotowane Rozporządzenie w tej sprawie ). Największymi beneficjentami mogłyby być w tym przypadku gminy, które są właścicielami szkół, ośrodków zdrowia i innych dużych budynków. Pozostałe środki należy skierować na wdrażanie konkretnych projektów inwestycyjnych, w tym termodernizacji budynków.Termomodernizacja budynków powinna stać się absolutnym priorytetem działania Funduszu Oszczędności Energii ( lub Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w zależności od przyjętego sposoby organizacji ) – ze względu na olbrzymi potencjał oszczędności i obecną skalę marnotrawstwa energii.Drugim priorytetem powinna być szeroko i mądrze rozumiana gospodarka skojarzona oraz oszczędności energii w przemyśle.  Dotacje lub preferencyjne finansowanie zmniejszają nakłady inwestycyjne ponoszone przez  inwestora, a zatem zmniejszają jego opór realizacji pożądanego przedsięwzięcia.  Być może byłoby możliwe powiązanie wykorzystania środków funduszu dla sfinansowania przyspieszonej amortyzacji nowych energooszczędnych technologii w przemyśle ( tak jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii w tzw..systemie ECA [24] ), jeżeli nie jest to możliwe w bezpośredniej polityce podatkowej.   

Zamiast podsumowania 

W Polsce, w każdej dziedzinie gospodarki narodowej istnieje olbrzymi potencjał oszczędności energii. Został on pokazany dla wybranych sektorów w tabeli 3. Autor celowo nie analizował sektora transportu, który jego zdaniem powinien być tematem odrębnego artykułu. Jednakże znaczna poprawa w tym zakresie również jest możliwa.Polska polityka energetyczna nie może być obecnie dobrze realizowana z powodu braku zdefiniowania podstawowych instrumentów oraz braku finansowania. Przyczyny tego braku finansowania są powszechnie znane: deficyt budżetowy.Priorytetem polityki energetycznej w naszym kraju powinny być oszczędności energii, które należy traktować jako zasób energii podobnie jak  inne, fizyczne  nośniki energii. Realizacja potencjału oszczędności przyniesie wymierne efekty ekonomiczne  gospodarce, przyczyni się wzrostu zatrudnienia, oraz obniży obciążenie środowiska naturalnego. Jednocześnie wymaga to znacznych nakładów finansowych – propozycja autora to pozyskanie tych środków z dodatkowego nieznacznego opodatkowania sprzedawanej energii użytkownikom końcowym. Według tej propozycji byłoby to ok. 600 mln zł rocznie do wykorzystania na oszczędności energii. W tym świetle należy zrewidować plany budowy nowych elektrowni gdyż oszczędności energii przyniosą na pewno  znaczny potencjał „negawatów” i konieczność budowy nowych źródeł się przesunie w czasie.Autor nie uważa tej propozycji za coś definitywnie skończonego. Realizacja obniżenia energochłonności naszej gospodarki wymaga dyskusji w multi- dyscyplinarnym  gronie fachowców: specjalistów od oszczędności energii, prawodawców, prawników oraz specjalistów od spraw podatkowych.  Obecnie takiej dyskusji nie ma. Nie widać chyba też organizacji zdolnej  do podjęcia spraw efektywnego wykorzystania energii w sposób kompleksowy, a nie tylko do strony samej energii czy też nakładów finansowych. Być może przyczyną tego stanu rzeczy jest swego rodzaju konkurencja pomiędzy działającymi w naszym kraju agencjami poszanowania energii.  Polsce potrzebne są pilnie nowe rozwiązania prawne i fiskalne, które będą sprzyjać efektywnemu wykorzystaniu energii i dalszemu zrównoważonemu  rozwojowi.Wobec powyższego zdaniem autora inicjatywa takiej dyskusji powinna wyjść z kręgów rządowych i parlamentarnych.  Końcowym efektem będą na pewno korzyści dla naszego kraju.  

Literatura:

[1]. Testimony: Fiscal Year 2006 Appropriations for Energy Efficiency Programs at

      the Department of Energy. Testimony of Kateri Callahan, Alliance to Save   

      Energy. March 18 2005. (strona internetowa Alliance to Save Energy )

[2]. Doing More with Less. The EU Green Paper on Energy Efficiency – 22 June 2005[3]  IEA Energy Statistics 2003 ( International Energy Agency – www.iea.org ).

[4]. Energy Efficiency in Poland, Final report of the project, “ Energy Efficiency         Indicators for Central and Eastern European Countries” with the support of         SAVE, ADEME and DEA. March 2004. 

[5]. Agenda for Climate Action. February 2006. PEW Center on Global  Climate       Change. ( www.pewclimate.org ) ( reccomendations 12 and 13 )  

[6}  Developing and Diversifying Energy Systems – Speech of the EU Energy       Commissioner Andris PIEBALGS on Amsterdam Sustainable Energy Forum,       Amsterdam , October 14th 2005.

[7]  Program dla elektroenergetyki – Ministerstwo Gospodarki. Warszawa, 2 marca       2006 r.

[8]  Oszacowanie Potencjału techniczno-Ekonomicznego Przedsięwzięć      Termomodernizacyjnych Układów – Budynek/System Grzewczy w Budownictwie      Mieszkaniowym. SAVE II-projekt Nr XVII/4.1031/P/99-333.  Praca zbiorowa,      2000/2002.

[9]     Infrastruktura Komunalna w 2003 roku. Dane Głównego Urzędu           Statystycznego.          Strona internetowa:           http://www.stat.gov.pl/dane_spolgosp/warunki_zycia/infrastruktura/2003/

[10]  Ochrona Środowiska 2005.Informacje i Opracowania Statystyczne. Dane GUS,         www.stat.gov.pl, tablica 19,( rok 2004 ).

[11]  Propozycja Parlamentu Europejskiego i Rady Europy Dyrektywy na temat         Efektywnego Wykorzystania Energii i Usług Energetycznych. Commission of         European Communities: COM(2003) 739. Final 2003/0300 (COD)

[12]   Anna Buńczyk, Anna Daniluk, Marek Okólski. Koncesjonowane ciepłownictwo         zawodowe w latach 2002-2004. Biuletyn URE  Nr 5, 2005

[13]  The Master Plan for Energy Conservation in the Republic of Poland. Draft Final         Report. Publikacja Japońskiej Agencji Współpracy Międzynarodowej,         Ministerstwa  Gospodarki i Krajowej Agencji Poszanowania Energii, Marzec         1999r.

[14]  Szereg audytów energetycznych dla zakładów przemysłowych – „EMS” Energy         Engineering & Management Systems, Gliwice, lata 1995-2005

[15]  Polish Energy Efficiency Report for WWF Europe. Publikacja Fundacji na rzecz         Efektywnego Wykorzystania Energii, FEWE, Kwiecień 2004 w jęz. angielskim.        www.fewe.pl.

[16]  Przyszłość kogeneracji w Polsce. Dyskusja nad Modelem Rynku Energii         Skojarzonej – Waldemar Kamrat, Jacek Dreżewski i inni. Biuletyn URE nr 2,        2005

[17]  Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej  w Polsce ( EC BREC i Ministerstwo         Ochrony Środowiska ), strona internetowa  Ministerstwa Ochrony Środowiska,        www.mos.gov.pl

[18]  Energy Performance in Buildings. The UE Directive 2002/91/EC.

[19]  The UE Directive on Energy Taxation: 2003/96/EC

[20]  The EU Directive 2004/8/EC of February 11 2004  on the promotion of            cogeneration based on useful  heat demand… ( dyrektywa UE na temat         gospodarki skojarzonej ).

[21] Jan Surówka.  Skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła na Górnym        Śląsku jako aktywna  strategia zarządzania popytem na energię. Energetyka nr        12/1993.

[22]  Fiscal Policies for Improving Energy Efficiency. Energy Charter Secretariat        2001, Brussels. Strona internetowa: www.encharter.org 

[23} Strona internetowa Departamentu Energii rządu USA: www.doe.gov.

[24] Strona internetowa Carbon Trust: www.thecarbontrust.org.uk 



[1] Liczby te podają zużycie energii finalnej.
[2] 1 Mg = 1 tona=1000 kg
[3] Potencjał ekonomiczny to taki, który wykazuje dodatnie wielkości NPV-wartości bieżącej netto

  przedsięwzięć energooszczędnych.

[4] Stanowi to od 4,08 do 5,55 % całkowitej emisji CO2  w Polsce w roku 2003.
[5] 1 Mg paliwa umownego = 1 tona paliwa umownego. Wartość opałowa tego paliwa to 29,308 GJ/tpu.
[6] Potencjał ekonomiczny to taki, który wykazuje dodatnie wielkości NPV-wartości bieżącej netto

  przedsięwzięć energooszczędnych.

[7] Współczynnik ten wynosi 5.342,61 Mg CO2/toe energii finalnej zużywanej w Polsce. Obliczenia    własne.
[8] Zastosowano przelicznik, 1 Mtpu= 1 milion Mg pu = 29,3076 PJ
[9] Jest to potencjał energii finalnej przy założeniu 75% sprawności wytwarzania w gospodarce   skojarzonej. Obliczenia własne.
[10] Założenie, że wszystkie programy energetyczne muszą być finansowane z budżetu państwa
[11] NFOŚiGW już obecnie finansuje projekty oszczędności energii, niemniej jednak celem jest ochrona środowiska, a nie zaoszczędzone kWh czy GJ.
[12] Są to tzw. EADC – Centra Analizy i Diagnostyki Energetycznej działające w ramach Federalnego Programu  Zarządzania Energią.

Dodatkowe informacje